Wełna jest nizinną rzeką zachodniej Polski, prawym dopływ Warty. Przepływa przez środkowozachodnią Polskę (województwo wielkopolskie oraz kujawsko-pomorskie) obejmując pojezierza: Gnieźnieńskie, Chodzieskie oraz Równinę Wrzesińską.
Wełna początek swój bierze z jeziora Wierzbiczańskiego we wsi Osiniec położonej w odległości 8 km na południowy wschód od Gniezna. Uchodzi do Warty w miejscowości Oborniki. Całkowita długość rzeki wynosi 117,8 km. Główne dopływy rzeki Wełny to: Flinta, Nielba, Struga Gołaniecka oraz Wełnianka.
Potocznie rzekę Wełnę określa się mianem potoku górskiego ze względu na dużą różnicę poziomów wynoszącą 52,5 m między odcinkiem źródłowym, a ujściowym. Średnia prędkość wody wynosi 0,406 m/s, natomiast średnia wielkość przepływu to 4,50 m3/s.
O nietypowym charakterze Wełny świadczą występujące w rzece, a typowe dla potoków rzadkie gatunki ryb, jak lipień i pstrąg potokowy oraz obecność krasnorostu o czerwono zabarwionej plesze Hildenbrandia rivularis. Dodatkowo na rzece utworzone zostały liczne progi spiętrzające wodę.
W samym korycie Wełny występują liczne gatunki roślin chronionych, takie jak: grążel żółty Nuphar lutea L., zasiedlający głównie stawy i zakola rzek grzybienie białe Nymphaea alba L., którym przypisuje się toksyczne działanie na ośrodkowy układ nerwowy ze względu na zawartość występujących w nich alkaloidów. Podwodne łąki rdestnicy grzebieniastej Potamogeton pectinatus L., oraz skupiska rdestnicy nawodnej Potamogeton nodosus Poir. przyczyniają się w naturalny sposób do ograniczania nadmiernego rozwoju glonów i oczyszczania wody.
O wyjątkowym charakterze górskiego potoku Wełny świadczą występujące w niej krasnorosty: wspomniana wcześniej Hildenbrandia rivularis oraz Thorea ramosissima. Gatunek Thorea ramosissima posiada w kraju status taksonu wymarłego, obecnie rzekę Wełnę uznaje się za jedyne jego siedlisko. Brzegi rzeki porastają dorodne rośliny jednoliścienne: manna mielec Glyceria maxima (Hartm.) Holmb., jeżogłówka gałęzista Sparganium erectum L., oraz tworząca zwarty szuwar trzcina pospolita Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud. Najczęściej spotykane rośliny dwuliścienne to m.in. piękne kwitnąca na kolor fioletowy psianka słodkogkórz Solanum dulcamara L., aromatyczna mięta wodna Menhta aguatica L., trędownik oskrzydlony Scrophularia umbrosa Dumort.
Zgodnie ze sposobem identyfikacji stanu ekologicznego rzek w oparciu o Ramową Dyrektywę Wodną (RDW) [2000/60/EC] obliczono makrofitowy indeks rzeczny na podstawie występującej w rzece roślinności wodnej (makrofitów) i określono stan ekologiczny rzeki Wełny, jako stan dobry.
W dolinie Wełny występują liczne gatunki fauny, zarówno populacje gatunków ryb chronionych i zagrożonych: głowacz białopłetwy Cottus gobio, koza Cobitis taenia, troć wędrowna Salmo trutta m. trutta L., lipień Thymallus thymallus, jak i różnorodne gatunki ssaków, z których 4 objęte zostały ochroną ścisłą: jeż europejski Erinaceus europaeus L., ryjówka malutka Sorex minutus L., rzęsorek rzeczny Neomys fodiens oraz łasica łaska Mustella nivalis.
Gatunki objęte specjalną ochroną w ramach programu Natura 2000 to: bóbr europejski Castor fiber L. i wydra europejska Lutra lutra L. W obrębie rzeki Wełny odnotowano w ostatnich latach występowanie czapli białej Egretta alba i kureczki nakrapianej Porzana porzana L.
Duża różnorodność fauny i flory stwarza możliwości realizacji edukacji ekologicznej m.in. poprzez wytyczanie ścieżek dydaktycznych przy istniejących już szlakach turystycznych – kajakowych.
Specjalne podziękowania dla Pani Emilii Jakubas – autora materiału.